Wskazówki do szybkiego rozpoznawania
Sylwetka
Rybitwy są mniejsze od mew, mają delikatniejszą budowę i smuklejsze, ostro zakończone skrzydła. Mają też dłuższe ogony, u niektórych gatunków rozwidlone w tzw. "jaskółczy ogon". Mewy mają za to większą, bardziej zaokrągloną głowę, która u rybitw jest nieco spłaszczona. Nogi mew są też zdecydowanie dłuższe, co widać wyraźnie, gdy ptaki siedzą.
Lot
Rybitwy poruszają się z lekkością i gracją. Płynne, lekkie ruchy skrzydeł i niebywała zwrotność odróżniają je od mew, których lot jest bardziej ciężki, a ruchy skrzydeł mocno zaznaczone, głębokie.
Siedliska
Oba gatunki zajmują podobne siedliska. Można je spotkać zarówno na wybrzeżu, jak i w głębi lądu. Nie spotkamy jednak rybitw na wysypiskach czy na polach uprawnych - to miejsca odwiedzane wyłącznie przez mewy. O ile mewy są wszystkożerne, to rybitwy mają wyspecjalizowaną dietę. Także w mieście trudno spotkać rybitwy - o ile nie ma tam jeziora czy stawu, nad którym mogą polować. Możemy też z dużym prawdopodobieństwem założyć, że zimą w Polsce spotykamy wyłącznie mewy. Rybitwy (poza skrajnie nielicznymi przypadkami) są w tym czasie na afrykańskich zimowiskach.
Zidentyfikowanie rybitw i mew w locie wymaga trochę praktyki i doświadczenia, ale obserwacja ich charakterystycznych cech i zachowań może pomóc w rozróżnieniu poszczególnych grup. Warto korzystać z dostępnych przewodników lub aplikacji do identyfikacji ptaków, które zawierają opisy i ilustracje. Dzięki temu lepiej możemy poznać te fascynujące ptaki.
Jeśli opanujemy już rozróżniane rybitw od mew, to możemy pokusić się o rozpoznawanie poszczególnych gatunków tych ptaków. Jakie są ich cechy szczególne?
Rybitwy
Najliczniejsza w naszym kraju jest rybitwa rzeczna, którą spotykamy nad dużymi rzekami, jeziorami, stawami rybnymi, zbiornikami retencyjnymi, a także na wybrzeżu. Rozpoznamy ją po smukłej sylwetce, czarnej czapeczce (w okresie godowym), czerwono-czarnym dziobie, ostro zakończonych, wąskich skrzydłach, długim, wciętym ogonie, przypominającym ogon jaskółki. Do tego podobieństwa nawiązuje łacińska nazwa rybitwy rzecznej - Sterna hirundo ("hirundo" to po łacinie jaskółka).
Bardzo podobna do rybitwy rzecznej jest rybitwa popielata. Jest nieco mniejsza od swojej rzecznej kuzynki, ma krótsze nogi i jednolicie czerwony dziób. W Polsce gniazduje bardzo rzadko, ale można ją spotkać na przelotach. Ptak ten jest absolutnym rekordzistą w długości odbywanych wędrówek. W ciągu roku pokonuje 60-80 tysięcy kilometrów. Miejsca lęgowe rybitw popielatych znajdują się w Arktyce, natomiast na zimowiska udają się na Antarktydę. Co ciekawe - w czasie przelotu wybierają wcale nie najkrótszą trasę! Lecą tam, gdzie mogą znaleźć pożywienie i wykorzystują sprzyjające prądy powietrzne do oszczędzania energii w trakcie lotu.
Największą wśród obserwowanych w Polsce rybitw jest rybitwa wielkodzioba, zwana przez ornitologów "marchewą". Ten przydomek zawdzięcza dużemu, masywnemu dziobowi w jaskrawoczerwonym kolorze (z czarną końcówką). Podobnie jak rybitwa popielata - jest widywana u nas jedynie na przelotach.
Rybitwa czarna nazwę zawdzięcza charakterystycznemu ubarwieniu. W szacie godowej dominuje czerń i ciemna szarość. Możemy ją spotkać w dolinach rzecznych, nad płytkimi stawami, jeziorami, a nawet nad niewielkimi oczkami wodnymi. Warunkiem koniecznym do założenia gniazda jest obecność roślin pływających lub podtopionych kęp turzyc. Niekiedy wykorzystuje także specjalne platformy lęgowe lub… stare gniazda perkozów. Gatunek ten można pomylić z rybitwą białoskrzydłą. Najłatwiej obie rybitwy rozróżnić po skrzydle: rybitwa czarna ma grzbiet i spód skrzydła ciemnoszary, a rybitwa białoskrzydła, jak sama nazwa wskazuje - wierzch skrzydła ma biały, a spód - czarny i popielaty.
W naszym kraju możemy obserwować także, oprócz gatunków wspomnianych powyżej, rybitwy białowąse, białoczelne i czubate.
Mewy
Najpopularniejszą i najbardziej rozpoznawalną mewą w naszym kraju jest śmieszka. To właśnie ona najczęściej jest mylona z rybitwami. W szacie godowej ma na głowie charakterystyczny ciemnoczekoladowy kaptur. W szacie spoczynkowej na głowie, nieco poniżej oka, ma ciemną kropkę. Często spotkać ją można w miastach lub na polach. Mewy są oportunistami pokarmowymi, chętnie szukają pokarmu na wysypiskach śmieci.
Gatunkami podobnymi do śmieszki są mewa czarnogłowa, mewa cienkodzioba i mewa mała. Są one jednak dość rzadkie u nas.
Największe z naszych mew są mewy srebrzyste. Rozpiętość ich popielatych skrzydeł wynosi 1,5 metra! Z powodu wielkości tych ptaków przygodni obserwatorzy biorą je za albatrosy. Mewy srebrzyste mają mocne, żółte dzioby z czerwoną plamką na żuchwie. Tęczówka ich oka także jest żółta, za to nogi - cielistoróżowe. W miastach na wybrzeżu chętnie zakładają gniazda na dachach bloków, nieco uprzykrzając życie donośnym głosem. Potrafią zapolować na gołębie miejskie, a także wybierać jaja i pisklęta z gniazd innych ptaków (także własnego gatunku). Wielkie stada mew często towarzyszą kutrom rybackim powracającym do portów z pełnymi sieciami. Podobnie jak śmieszki - często można je spotkać na wysypiskach śmieci.
Mewy siwe są mniejsze od srebrzystych i większe od śmieszek. Mają żółty dziób i żółte nogi, a tęczówki - ciemnobrązowe. Podobnie jak mewy siwe mają popielate skrzydła z czarnymi końcówkami i białymi plamkami. Najważniejszym miejscem lęgowym tego gatunku jest środkowa Wisła, dlatego tak ważne jest utrzymanie rzeki w stanie naturalnym. Tylko dzięki temu jest szansa na zatrzymanie spadku liczebności mew siwych i innych ptaków, dla których Wisła jest miejscem gniazdowania i zdobywania pokarmu.
Inne mewy spotykane w naszym kraju to mewy siodłate, charakteryzujące się kontrastowym ubarwieniem: czarnymi skrzydłami z białymi końcówkami i białym brzuchem, ogonem, głową i szyją. Podobne do nich, choć znacznie rzadsze, są mewy żółtonogie, ale - jak sama nazwa wskazuje - można je odróżnić po kolorze nóg. Mewy siodłate mają nogi cieliste, mewy żółtonogie - oczywiście żółte.
Słowniczek
Szata godowa - szczególne upierzenie i wygląd, które pojawiają się w okresie godowym (zajmowanie terytorium, zaloty, budowa gniazda, wysiadywanie jaj, opieka nad pisklętami i podlotami). Najczęściej dotyczy samców, które mogą w tym czasie być bardziej kolorowe czy kontrastowe.
Szata spoczynkowa - upierzenie, które ptaki przyjmują po zakończeniu toków i okresu lęgowego. Najczęściej jest mniej barwna i mniej kontrastowa od szaty godowej.
Oportunista pokarmowy - gatunek korzystający z najłatwiej dostępnego pożywienia. Pokarm oportunistów pokarmowych (wszystkożerców) zmienia się wraz z porą roku, miejscem żerowania, zasobnością żerowiska.
Przeloty - przemieszczanie się ptaków między dwoma obszarami (najczęściej między lęgowiskami a zimowiskami). Niekiedy przeloty mogą być lokalne, a po jakimś czasie ptaki wracają w poprzednie miejsce. Związane to jest z dostępnością pokarmu lub pogodą. W czasie przelotów możemy obserwować ogromne stada ptaków nad naszymi głowami lub na żerowiskach. Wtedy też najłatwiej spotkać gatunki, które nie są lęgowe w naszym kraju lub są bardzo rzadko u nas spotykane.
Autor: Monika Klimowicz-Kominowska - Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
