Każdy miłośnik ptaków i przyrody chciałby jak najdłużej zachować w pamięci chwile spędzone na wyprawach terenowych i obserwacjach. Dzięki rozwojowi fotografii cyfrowej i dostępności sprzętu fotograficznego zatrzymywanie w kadrze ważnych dla nas chwil, miejsc, sytuacji, które nas urzekły i o których chcemy pamiętać, stało się łatwiejsze i szybsze. To wpłynęło na szybki rozwój społeczności fotografek i fotografów przyrody - zarówno amatorów, jak i profesjonalistów.
Jeśli należysz do tego zacnego grona, mamy dla Ciebie kilka wskazówek na temat etyki obserwowania i fotografowania przyrody. Podpowiemy Ci, co zrobić, żeby nie zakłócić funkcjonowania natury i żeby nie łamać prawa.
Najważniejsza zasada jest taka: pamiętajmy, że w świecie dzikiej przyrody zawsze jesteśmy gośćmi. Postarajmy się zatem kierować uważnością, troską o naturę i jej głębokim poszanowaniem. Przebywanie "w zieloności", podglądanie natury i uczenie się jej wpływa korzystnie na nasze samopoczucie, a nawet na zdrowie psychiczne, zatem szanujmy ją i nie niszczmy tego, co jest dla człowieka tak cenne. Pamiętajmy - przyroda jest ważniejsza, niż wykonanie nawet najlepszego zdjęcia. Dlatego przed naciśnięciem spustu migawki, spróbujmy rozejrzeć się i zastanowić, czy nasz pobyt nie wyrządzi szkody otoczeniu, a w szczególności:
- Czy nie płoszymy ptaków w trakcie okresu lęgowego? Czy nasza obecność i fotografowanie nie zakłóci ptasich godów, budowania gniazda, składania jaj i ich wysiadywania, odchowywania piskląt? Czy nie przeszkadzamy w godach owadów lub zwierząt?
- Czy nie niepokoimy ptaków lub innych stworzeń w miejscach, w których spotykają się na nocleg lub odpoczynek, gdzie zdobywają pokarm?
- Czy nie znajdujemy się na terenie objętym ochroną, w którym nasza obecność z różnych względów jest niepożądana?
Kiedy już wybraliśmy miejsce, w którym chcemy zatrzymać się na dłużej i fotografować dzikich mieszkańców lasu, łąki czy jeziora, rozejrzyjmy się jeszcze raz uważnie.
Popatrzmy pod nogi - może akurat tędy prowadzi ścieżka dla mrówek? Może są tu cenne rośliny lub owady? A może jesteśmy za blisko dziupli, w której odzywają się młode ptaki? Jeśli nie - możemy wygodnie się rozsiąść, przygotować sprzęt obserwacyjny (lornetkę lub lunetę), aparat fotograficzny - jeśli będziemy robić zdjęcia i w skupieniu czekać na spektakle przyrody.
- Jeśli chcemy fotografować ptaki, przyda nam się aparat z cichą migawką i obiektyw o odpowiednio długiej ogniskowej (tzw. teleobiektyw). Dobrze jest robić zdjęcia z odpowiedniego ukrycia i z takiej odległości, na jaką pozwala nam długość obiektywu i zaplanowane ujęcie. Pozwoli to zminimalizować niepokojenie i płoszenie zwierząt.
- Jeśli nastawiamy się na zdjęcia krajobrazowe - wówczas korzystajmy z obiektywów szerokokątnych lub o zmiennej ogniskowej (tzw. zoomów).
- A jeśli fascynują nas owady - motyle, ważki, chrząszcze, pszczoły - lub rośliny, porosty, mchy czy grzyby - sięgnijmy po obiektyw z funkcją makro.
Nie musimy od razu kupować drogiego sprzętu foto. Wykorzystujmy nasze telefony do zdjęć czy filmów przyrodniczych. Wbudowane w nie aparaty mają często wystarczającą liczbę funkcji, by zrobić naprawdę fantastyczne zdjęcia przyrodnicze.
Niekiedy bywa tak, że w nasz zaplanowany kadr wchodzą jakieś trawki, gałązki czy krzewy. Nie ingerujmy w otoczenie! To my się musimy dostosować do przyrody, a nie ona do nas. Prawdziwy obserwator i fotograf przyrody nie łamie gałęzi, nie wycina traw, nie przycina krzewów, nie wyrywa młodych drzewek, a stara się twórczo wykorzystać to, co zastał na miejscu.
Uwaga, bardzo ważne! Nie fotografujemy zawartości gniazd, piskląt w gniazdach lub dorosłych ptaków z pokarmem przy gnieździe. To samo dotyczy nor (np. lisich). Po pierwsze - możemy niechcący wskazać drapieżnikom drogę do gniazda, co może zakończyć się atakiem na ptaki, a w przypadku nor ssaków - narażamy się na atak zwierząt. Po co stresować je i siebie?
Pamiętajmy, że w parkach narodowych i rezerwatach udostępnionych dla turystów, obowiązuje nakaz poruszania się wyznaczonymi szlakami i ścieżkami. Nie schodźmy z nich w poszukiwaniu ciekawszych kadrów czy rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Fotografowanie szczególnie rzadkich czy zagrożonych gatunków wymaga odpowiedniego zezwolenia, wydawanego przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska.
Każdy, kto chce fotografować dziką przyrodę - zgodnie z prawem i normami etycznymi - powinien zapoznać się z Kodeksem etycznym fotografii przyrodniczej Związku Polskich Fotografów Przyrody, dostępnym na stronie:
Weźmy go sobie głęboko do serca. Pamiętając o zaleceniach kodeksu, możemy nie tylko cieszyć się z podglądania i uwieczniania natury, ale robić to w przeświadczeniu o naszej trosce i dbałości o przyrodę.
A co na to prawo? Sprawdźmy.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880, Dz.U. 2023 poz. 1336) mówi:
Art. 52. 1. W stosunku do dziko występujących zwierząt gatunków objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące zakazy:(…)
12) umyślnego płoszenia lub niepokojenia;
13) umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących;
14) fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie;(…)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (DZ.U. 2016 poz. 2183)
§ 6. 2. W stosunku do dziko występujących zwierząt, oznaczonych symbolem (1) w załącznikach nr 1 i 2 do rozporządzenia, wprowadza się dodatkowo zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia.
3. W stosunku do dziko występujących zwierząt, oznaczonych symbolem (2) w załącznikach nr 1 i 2 do rozporządzenia, wprowadza się dodatkowo zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych, lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących.
4. W stosunku do dziko występujących zwierząt, oznaczonych symbolem (3) w załączniku nr 1 do rozporządzenia, wprowadza się dodatkowo zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie.
Autor: Monika Klimowicz-Kominowska - Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
